FAKE NEWS - Tool in the Information War in Ukraine
"Ethics and Deontology" Journal,
Vol. 2 No. 01 (2022): "Ethics and Deontology" Journal
Abstract
Two months after the outbreak of the war on our border with Ukraine, in addition to the components of a classic, occupation war, we are witnessing the use of hybrid warfare strategies, with vehicles characteristic of the use of platforms, social networks, advanced I.T. technologies, adapted to the mechanisms of information warfare. The aggression of fake news is part of this war waged with the tools specific to this phenomenon, along with the known propaganda mechanisms. The media is such a vehicle, but it is also the one that deontologically develops the contents and messages of this phenomenon. We will report and interpret information from the national and international press about this phenomenon that is unique in the strategies of war around us.
Keywords
- Bocancea, S. coord. (2020). COVID-19, Dimensiuni ale gestionării pandemiei, Editura Junimea, Iași, 2020.
- Bogdan O. (2021). Fake News și dezinformare online: Recunoaște și verifică. Manual pentru toți utilizatorii de internet, Editura Polirom, Iași, 2021.
- Bennett, W. L., Livingston, S. (2018). The Disinformation Order: Disruptive Communication and the Decline of Democratic Institutions, în European Journal of Communication, vol. 33, nr. 2.
- Breton P., (2009). Convingere fără să manipulezi. Să învățăm să argumentăm, Editura Institutul European, Iași, 2009.
- Cialdini, R. (2009). Psihologia manipulării. Curs de teorie și practică a influențării, Editura EuroPress Group, Buc., 2009.
- Coman M. (coord.), (2001). Manual de Jurnalism. Tehnici fundamentale de redactare, Editura Polirom, Iași, 2001.
- Commision, (2018). Code of Practice on Disinformation, accesibil la: https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/news/code-practice-disinformation, 2018.
- Hâncean, M. G. (2018). Rețelele sociale în era Facebook. O analiză sociologică, Editura Polirom, Iași, 2018.
- Elliot. L. (2022). Russia is winning the economic war - and Putin is no closer to withdrawing troops, The Guardian, accesibil la: https://www.theguardian.com/commentisfree/ 2022/jun/02/russia-economic-war-ukraine-food-fuel-price-vladimir-putin
- Nahoi, O. (2022). Mini-ghid de recunoaștere a ideilor Kremlinului vânturate în spațiul public românesc, accesibil la: https://presshub.ro/mini-ghid-de-recunoastere-a-ideilor-kremlinului-vanturate-in-spatiul-public-romanesc-220054/
- Rotaru. A. (2022). Armata nevăzută a lui Putin. Cum intră trolii ruși în mințile adolescenților din România cu ajutorul Tik Tok. Accesibil la: https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/ armata-nevazuta-a-lui-putin-cum-intra-trolii-rusi-in-mintile-adolescentilor-din-romania -cu-ajutorul-tik-tok-1825669 SNSPA. (2022). Studiu CPD SNSPA: Românii își mențin susținerea pro-Vest, chiar dacă propaganda anti-occidentală s-a intensificat major în ultimele luni. Accesibil la: https://snspa.ro/studiu-cpd-snspa-romanii-isi-mentin-sustinerea-pro-vest-chiar-daca-propaganda-anti-occidentala-s-a-intensificat-major-in-ultimele-luni/?fbclid=IwAR33hB5JvTUgK1pD0aqQDVwHpcjw_TXn0UaW0hkZsfknbrBn N5CuHSlXxqs
- Ștefureac R. I. (2013). Pe scurt despre arta dezinformării, articol accesat la adresa: https://intelligence.sri.ro/pe-scurt-despre-arta-dezinformarii/
- Știre, 14.02.2022, accesibilă la: https://m.ziuanews.ro/externe/lobbyi-tii-ucraineni-au-organizat-o-campanie-f-r-precedent-asupra-legiuitorilor-americani-n-2021-1568552
- Știre, 18.02.2022, accesibilă la: https://www.hotnews.ro/stiri-opinii-25373119-putin-vrea-prinda-ucraina-plasa-acordurilor-minsk-tina-prizoniera-russki-mir-interviu-analistul-armand-gosu.html
- Știre, 24.02.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/studiu-tinerii-fara-studii-superioare-sunt-publicul-cel-mai-vulnerabil-la-propaganda-ruseasca-2-din-3-romani-au-incredere-in-vest-1848567
- Știre, 25.02.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/fake-news-privind-inrolarea-in-romania-mesaje-false-cheama-tinerii-la-baza-deveselu-sau-la-cel-mai-apropiat-centru-1850251
- Știre, 01.03.2022, accesibilă la: https://www.libertatea.ro/stiri/interviu-cu-francoise-thom-sovietologa-daca-va-reusi-sa-preia-controlul-la-kiev-putin-va-incerca-sa-extermine-elitele-nationale-4004930
- Știre, 02.03.2022, accesibilă la: https://adevarul.ro/international/rusia/cele-mai-persistente-cinci-naratiuni-dezinformare-rusiei-1_621f6d065163ec4271ab83ae/index.html
- Știre, 14.03.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/evenimente/mapn-aeronavele-prabusite-in-judetul-tulcea-nu-au-fost-doborate-de-rachete-sol-aer-afirmatia-din-presa-rusa-este-falsa-1871525
- Știre, 22.03.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/dsu-avertizeaza-asupra-unui-fake-news-care-anunta-prezenta-deasupra-romaniei-a-unui-nor-toxic-1880457
- Știre, 31.03.2022, accesibilă la: https://adevarul.ro/locale/galati/manipulare-fakenews-vreme-razboi-analiza-facuta-presedintele-asociatiei-romane-istorie-presei-1_62303ecc5163 ec42713e1a2a/index.html
- Știre, 07.04.2022, accesibilă la: https://www.politico.eu/article/russia-diplomats-disinformation-war-ukraine/
- Știre, 09.04.2022 https://www.digi24.ro/stiri/externe/politico-cum-isi-foloseste-rusia-oficialii-si-diplomatii-pentru-a-raspandi-minciuni-despre-razboiul-din-ucraina-1899051
- Știre, 20.04.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/externe/ciuca-despre-acuzatiile-rusiei-privind-prezenta-unor-mercenari-romani-in-ucraina-fake-news-si-propaganda-1912159
- Știre, 23.04.2022, accesibilă la: https://www.g4media.ro/cum-inlocuieste-rusia-presa-din-ucraina-cu-propriul-aparat-de-propaganda.html
- Știre, 28.04.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/stire-falsa-despre-un-convoi-de-vehicule-militare-americane-care-s-ar-deplasa-din-romania-spre-ucraina-mapn-face-precizari-1921385
- Știre, 01.05.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/externe/cum-actioneaza-fabrica-de-troli-a-lui-putin-dezvaluiri-despre-cum-se-raspandesc-online-minciuni-pro-razboi-si-cine-sunt-cei-vizati-1924021
- Știre, 09.05.2022, accesibilă la: https://www.g4media.ro/fost-manager-gazprom-am-fabricat-stiri-false-impotriva-ucrainei-la-ordinele-kremlinului-orice-informatie-care-provine-din-surse-oficiale-rusesti-este-implicit-o-minciuna-pana-cand-nu-este-demonstra.html
- Știre, 09.05.2022b, accesibilă la: https://adevarul.ro/international/rusia/discursul-vladimir-putin-ziua-victoriei-occidentul-pregatea-invadeze-pamantul-1_6278c78a5163ec 4271364e7b/index.html
- Știre, 09.05.2022a, accesibilă la: https://adevarul.ro/international/rusia/razboiul-nuclear-televizor-propaganda-rusa-incearca-sperie-occidentul-justifice-genocidul-ucrainenilor-1_6277d1dc5163ec42712fe67b/index.html
- Știre, 09.05.2022c, accesibilă la: https://www.g4media.ro/fost-manager-gazprom-am-fabricat-stiri-false-impotriva-ucrainei-la-ordinele-kremlinului-orice-informatie-care-provine-din-surse-oficiale-rusesti-este-implicit-o-minciuna-pana-cand-nu-este-demonstra.html
- Știre, 19.05.2022, accesibilă la: https://www.stiripesurse.ro/ministerul-rus-de-externe-insista-in-biolaboratoarele-din-ucraina-lucrau-cetateni-americani-cu-imunitate-diplomatica-amplificau-artificial-bolile_2390380.html
- Știre, 20.05.2022a, accesibilă la: https://www.libertatea.ro/stiri/video-opt-ucraineni-capturati-au-fost-executati-de-soldatii-rusi-la-bucha-ny-times-a-publicat-dovezi-filmate-ale-masacrului-4136730
- Știre, 20.05.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/externe/zelenski-s-a-sinucis-intr-un-buncar-din-kiev-cum-au-incercat-rusii-sa-influenteze-cursul-razboiului-prin-fake-news-1945703
- Știre, 23.05.2022, accesibilă la: https://www.libertatea.ro/stiri/exclusiv-cum-a-reusit-sa-fuga-un-cuplu-din-mariupol-din-iadul-lumii-ruse-trecand-prin-filtrele-ocupantilor-4137003
- Știre, 24.05.2022, accesibilă la: https://www.digisport.ro/galerie-foto/1/special/acesta-este-vechiul-truc-al-lui-putin-anuntul-facut-de-kasparov-la-3-luni-de-la-inceputul-razboiului-din-ucraina-1703971
- Știre, 27.05.2022a, accesibilă la: https://www.7iasi.ro/fsb-dezvaluie-tactica-ucrainenilor-de-a-distruge-rusia-din-interior-moscova-suplimenteaza-trupele-de-la-granita/
- Știre, 27.05.2022, accesibilă la: https://evz.ro/exclusiv-davos-2022-e-razboiul-lumilor-cum-folosesc-bogatii-planetei-manipularea-in-numele-marii-resetari-video.html
- Știre, 28.05.2022, accesibilă la: https://evz.ro/putin-vrea-sa-declare-victorie-impotriva-ucrainei-pana-la-toamna-se-pregateste-un-asalt-fatal-asupra-kievului-ii-vom-dobori-pana-la-urma.html
- Știre, 29.05.2022a, accesibilă la: https://playtech.ro/stiri/ce-a-vorbit-putin-la-telefon-cu-emmanuel-macron-si-olaf-schulz-cererile-esentiale-pe-care-le-au-avut-517208
- Știre, 29.05.2022b, accesibilă la: https://www.libertatea.ro/stiri/conditia-pe-care-a-pus-o-putin-pentru-pentru-redeschiderea-portului-odesa-intr-o-convorbire-cu-scholz-si-macron-4149224
- Știre, 02.06.2022, accesibilă la: https://playtech.ro/stiri/ultima-ora-anuntul-rusiei-care-ar-putea-schimba-socotelile-occidentului-vladimir-putin-noi-propuneri-pentru-incetarea-razboiului-de-ce-se-teme-de-ucraina-de-fapt-519059
- Știre, 02.06.2022b, accesibilă la: https://www.libertatea.ro/stiri/presa-de-stat-din-rusia-a-primit-o-circulara-de-la-kremlin-in-care-i-se-cere-sa-treaca-sub-tacere-ca-se-fac-100-de-zile-de-la-invazie-4156545
- Știre, 04.06.2022a, accesibilă la: https://www.g4media.ro/vladimir-putin-sustine-ca-fortele-antiaeriene-ruse-sparg-ca-pe-nuci-armele-livrate-ucrainei-de-alte-state.html
- Știre, 04.06.2022b, accesibilă la: https://www.hotnews.ro/stiri-razboi_ucraina-25600119-rusia-convoaca-sefii-redactiilor-americane-din-moscova-ameninta-cele-mai-drastice-masuri.htmâ
- Știre, 05.06.2022a, accesibilă la: https://www.g4media.ro/putinrusia-va-lovi-mai-puternic-daca-sua-furnizeaza-ucrainei-rachete-cu-raza-mai-lunga-de-actiune.html
- Știre, 05.06.2022b, accesibilă la: https://adevarul.ro/international/rusia/ramzan-kadirov-spune-ucraina-vedea-adevarata-operatiune-speciala-zilele-urmatoare-fie-dusmanii-moara-video-1_629cf9b35163ec42713c04de/index.html
- Tatylor, K. (2015), Spălarea creierului. Știința manipulării, Ed. a II-a, Editura Paralela 45, Pitești.
- Voicu, M. (2018). Matrioșka mincinoșilor. Fake news, manipulare, populism, Editura Humanitas, București,.
- Volkoff V. (2007). Dezinformarea văzută din Est, Editura Pro, București.
- Yves, A. (2011). Introducere în jurnalism, Editura Polirom, Iași, Traducător Ovidiu Nimigean.
References
Bocancea, S. coord. (2020). COVID-19, Dimensiuni ale gestionării pandemiei, Editura Junimea, Iași, 2020.
Bogdan O. (2021). Fake News și dezinformare online: Recunoaște și verifică. Manual pentru toți utilizatorii de internet, Editura Polirom, Iași, 2021.
Bennett, W. L., Livingston, S. (2018). The Disinformation Order: Disruptive Communication and the Decline of Democratic Institutions, în European Journal of Communication, vol. 33, nr. 2.
Breton P., (2009). Convingere fără să manipulezi. Să învățăm să argumentăm, Editura Institutul European, Iași, 2009.
Cialdini, R. (2009). Psihologia manipulării. Curs de teorie și practică a influențării, Editura EuroPress Group, Buc., 2009.
Coman M. (coord.), (2001). Manual de Jurnalism. Tehnici fundamentale de redactare, Editura Polirom, Iași, 2001.
Commision, (2018). Code of Practice on Disinformation, accesibil la: https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/news/code-practice-disinformation, 2018.
Hâncean, M. G. (2018). Rețelele sociale în era Facebook. O analiză sociologică, Editura Polirom, Iași, 2018.
Elliot. L. (2022). Russia is winning the economic war - and Putin is no closer to withdrawing troops, The Guardian, accesibil la: https://www.theguardian.com/commentisfree/ 2022/jun/02/russia-economic-war-ukraine-food-fuel-price-vladimir-putin
Nahoi, O. (2022). Mini-ghid de recunoaștere a ideilor Kremlinului vânturate în spațiul public românesc, accesibil la: https://presshub.ro/mini-ghid-de-recunoastere-a-ideilor-kremlinului-vanturate-in-spatiul-public-romanesc-220054/
Rotaru. A. (2022). Armata nevăzută a lui Putin. Cum intră trolii ruși în mințile adolescenților din România cu ajutorul Tik Tok. Accesibil la: https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/ armata-nevazuta-a-lui-putin-cum-intra-trolii-rusi-in-mintile-adolescentilor-din-romania -cu-ajutorul-tik-tok-1825669 SNSPA. (2022). Studiu CPD SNSPA: Românii își mențin susținerea pro-Vest, chiar dacă propaganda anti-occidentală s-a intensificat major în ultimele luni. Accesibil la: https://snspa.ro/studiu-cpd-snspa-romanii-isi-mentin-sustinerea-pro-vest-chiar-daca-propaganda-anti-occidentala-s-a-intensificat-major-in-ultimele-luni/?fbclid=IwAR33hB5JvTUgK1pD0aqQDVwHpcjw_TXn0UaW0hkZsfknbrBn N5CuHSlXxqs
Ștefureac R. I. (2013). Pe scurt despre arta dezinformării, articol accesat la adresa: https://intelligence.sri.ro/pe-scurt-despre-arta-dezinformarii/
Știre, 14.02.2022, accesibilă la: https://m.ziuanews.ro/externe/lobbyi-tii-ucraineni-au-organizat-o-campanie-f-r-precedent-asupra-legiuitorilor-americani-n-2021-1568552
Știre, 18.02.2022, accesibilă la: https://www.hotnews.ro/stiri-opinii-25373119-putin-vrea-prinda-ucraina-plasa-acordurilor-minsk-tina-prizoniera-russki-mir-interviu-analistul-armand-gosu.html
Știre, 24.02.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/studiu-tinerii-fara-studii-superioare-sunt-publicul-cel-mai-vulnerabil-la-propaganda-ruseasca-2-din-3-romani-au-incredere-in-vest-1848567
Știre, 25.02.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/fake-news-privind-inrolarea-in-romania-mesaje-false-cheama-tinerii-la-baza-deveselu-sau-la-cel-mai-apropiat-centru-1850251
Știre, 01.03.2022, accesibilă la: https://www.libertatea.ro/stiri/interviu-cu-francoise-thom-sovietologa-daca-va-reusi-sa-preia-controlul-la-kiev-putin-va-incerca-sa-extermine-elitele-nationale-4004930
Știre, 02.03.2022, accesibilă la: https://adevarul.ro/international/rusia/cele-mai-persistente-cinci-naratiuni-dezinformare-rusiei-1_621f6d065163ec4271ab83ae/index.html
Știre, 14.03.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/evenimente/mapn-aeronavele-prabusite-in-judetul-tulcea-nu-au-fost-doborate-de-rachete-sol-aer-afirmatia-din-presa-rusa-este-falsa-1871525
Știre, 22.03.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/dsu-avertizeaza-asupra-unui-fake-news-care-anunta-prezenta-deasupra-romaniei-a-unui-nor-toxic-1880457
Știre, 31.03.2022, accesibilă la: https://adevarul.ro/locale/galati/manipulare-fakenews-vreme-razboi-analiza-facuta-presedintele-asociatiei-romane-istorie-presei-1_62303ecc5163 ec42713e1a2a/index.html
Știre, 07.04.2022, accesibilă la: https://www.politico.eu/article/russia-diplomats-disinformation-war-ukraine/
Știre, 09.04.2022 https://www.digi24.ro/stiri/externe/politico-cum-isi-foloseste-rusia-oficialii-si-diplomatii-pentru-a-raspandi-minciuni-despre-razboiul-din-ucraina-1899051
Știre, 20.04.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/externe/ciuca-despre-acuzatiile-rusiei-privind-prezenta-unor-mercenari-romani-in-ucraina-fake-news-si-propaganda-1912159
Știre, 23.04.2022, accesibilă la: https://www.g4media.ro/cum-inlocuieste-rusia-presa-din-ucraina-cu-propriul-aparat-de-propaganda.html
Știre, 28.04.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/stire-falsa-despre-un-convoi-de-vehicule-militare-americane-care-s-ar-deplasa-din-romania-spre-ucraina-mapn-face-precizari-1921385
Știre, 01.05.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/externe/cum-actioneaza-fabrica-de-troli-a-lui-putin-dezvaluiri-despre-cum-se-raspandesc-online-minciuni-pro-razboi-si-cine-sunt-cei-vizati-1924021
Știre, 09.05.2022, accesibilă la: https://www.g4media.ro/fost-manager-gazprom-am-fabricat-stiri-false-impotriva-ucrainei-la-ordinele-kremlinului-orice-informatie-care-provine-din-surse-oficiale-rusesti-este-implicit-o-minciuna-pana-cand-nu-este-demonstra.html
Știre, 09.05.2022b, accesibilă la: https://adevarul.ro/international/rusia/discursul-vladimir-putin-ziua-victoriei-occidentul-pregatea-invadeze-pamantul-1_6278c78a5163ec 4271364e7b/index.html
Știre, 09.05.2022a, accesibilă la: https://adevarul.ro/international/rusia/razboiul-nuclear-televizor-propaganda-rusa-incearca-sperie-occidentul-justifice-genocidul-ucrainenilor-1_6277d1dc5163ec42712fe67b/index.html
Știre, 09.05.2022c, accesibilă la: https://www.g4media.ro/fost-manager-gazprom-am-fabricat-stiri-false-impotriva-ucrainei-la-ordinele-kremlinului-orice-informatie-care-provine-din-surse-oficiale-rusesti-este-implicit-o-minciuna-pana-cand-nu-este-demonstra.html
Știre, 19.05.2022, accesibilă la: https://www.stiripesurse.ro/ministerul-rus-de-externe-insista-in-biolaboratoarele-din-ucraina-lucrau-cetateni-americani-cu-imunitate-diplomatica-amplificau-artificial-bolile_2390380.html
Știre, 20.05.2022a, accesibilă la: https://www.libertatea.ro/stiri/video-opt-ucraineni-capturati-au-fost-executati-de-soldatii-rusi-la-bucha-ny-times-a-publicat-dovezi-filmate-ale-masacrului-4136730
Știre, 20.05.2022, accesibilă la: https://www.digi24.ro/stiri/externe/zelenski-s-a-sinucis-intr-un-buncar-din-kiev-cum-au-incercat-rusii-sa-influenteze-cursul-razboiului-prin-fake-news-1945703
Știre, 23.05.2022, accesibilă la: https://www.libertatea.ro/stiri/exclusiv-cum-a-reusit-sa-fuga-un-cuplu-din-mariupol-din-iadul-lumii-ruse-trecand-prin-filtrele-ocupantilor-4137003
Știre, 24.05.2022, accesibilă la: https://www.digisport.ro/galerie-foto/1/special/acesta-este-vechiul-truc-al-lui-putin-anuntul-facut-de-kasparov-la-3-luni-de-la-inceputul-razboiului-din-ucraina-1703971
Știre, 27.05.2022a, accesibilă la: https://www.7iasi.ro/fsb-dezvaluie-tactica-ucrainenilor-de-a-distruge-rusia-din-interior-moscova-suplimenteaza-trupele-de-la-granita/
Știre, 27.05.2022, accesibilă la: https://evz.ro/exclusiv-davos-2022-e-razboiul-lumilor-cum-folosesc-bogatii-planetei-manipularea-in-numele-marii-resetari-video.html
Știre, 28.05.2022, accesibilă la: https://evz.ro/putin-vrea-sa-declare-victorie-impotriva-ucrainei-pana-la-toamna-se-pregateste-un-asalt-fatal-asupra-kievului-ii-vom-dobori-pana-la-urma.html
Știre, 29.05.2022a, accesibilă la: https://playtech.ro/stiri/ce-a-vorbit-putin-la-telefon-cu-emmanuel-macron-si-olaf-schulz-cererile-esentiale-pe-care-le-au-avut-517208
Știre, 29.05.2022b, accesibilă la: https://www.libertatea.ro/stiri/conditia-pe-care-a-pus-o-putin-pentru-pentru-redeschiderea-portului-odesa-intr-o-convorbire-cu-scholz-si-macron-4149224
Știre, 02.06.2022, accesibilă la: https://playtech.ro/stiri/ultima-ora-anuntul-rusiei-care-ar-putea-schimba-socotelile-occidentului-vladimir-putin-noi-propuneri-pentru-incetarea-razboiului-de-ce-se-teme-de-ucraina-de-fapt-519059
Știre, 02.06.2022b, accesibilă la: https://www.libertatea.ro/stiri/presa-de-stat-din-rusia-a-primit-o-circulara-de-la-kremlin-in-care-i-se-cere-sa-treaca-sub-tacere-ca-se-fac-100-de-zile-de-la-invazie-4156545
Știre, 04.06.2022a, accesibilă la: https://www.g4media.ro/vladimir-putin-sustine-ca-fortele-antiaeriene-ruse-sparg-ca-pe-nuci-armele-livrate-ucrainei-de-alte-state.html
Știre, 04.06.2022b, accesibilă la: https://www.hotnews.ro/stiri-razboi_ucraina-25600119-rusia-convoaca-sefii-redactiilor-americane-din-moscova-ameninta-cele-mai-drastice-masuri.htmâ
Știre, 05.06.2022a, accesibilă la: https://www.g4media.ro/putinrusia-va-lovi-mai-puternic-daca-sua-furnizeaza-ucrainei-rachete-cu-raza-mai-lunga-de-actiune.html
Știre, 05.06.2022b, accesibilă la: https://adevarul.ro/international/rusia/ramzan-kadirov-spune-ucraina-vedea-adevarata-operatiune-speciala-zilele-urmatoare-fie-dusmanii-moara-video-1_629cf9b35163ec42713c04de/index.html
Tatylor, K. (2015), Spălarea creierului. Știința manipulării, Ed. a II-a, Editura Paralela 45, Pitești.
Voicu, M. (2018). Matrioșka mincinoșilor. Fake news, manipulare, populism, Editura Humanitas, București,.
Volkoff V. (2007). Dezinformarea văzută din Est, Editura Pro, București.
Yves, A. (2011). Introducere în jurnalism, Editura Polirom, Iași, Traducător Ovidiu Nimigean.